In gesprek met Marianne Vanderveen-Kolkena, medisch antropoloog
Voor haar studie Medical Anthropology & Sociololgy aan de Universiteit van Amsterdam kwam ze terecht in haar eigen provincie Drenthe. Marianne Vanderveen onderzocht wat voor inwoners van een Drents dorp gezondheid betekent. Hoe streven ze gezondheid na, wat is de invloed van de omgeving op hoe mensen hun gezondheid ervaren en hoe veranderen mensen daarin? Wat maakt dat ze ‘de knop omzetten’?
In gesprek
Marianne Vanderveen haakte voor haar onderzoek aan bij het provinciale project ‘Aan de slag met preventie’ en kwam zo in aanraking met Ruinen Positief Gezond. “Ik heb boeiende gesprekken met dorpsbewoners gehad, met een grote variatie in mensen en verhalen. Ik wilde ook mensen spreken die moeilijkheden met hun gezondheid en welzijn ervaren of die eenzaam zijn. Die zijn vaak lastiger te bereiken, maar als je de tijd neemt, blijkt dat ook die mensen graag willen vertellen.’’ Marianne sprak daarnaast met vrijwilligers, buurtwerkers, onderwijsmedewerkers, zorgprofessionals en ambtenaren om te horen hoe zij tegen gezondheid aankijken en wat ze doen om die te bevorderen.
Ongemakkelijke kennis
In de gesprekken stond het levensverhaal centraal. ‘’Deze inzichten in iemands leven, in persoonlijke ervaringen en in aangewend gedrag, zijn belangrijk als je mensen wilt ondersteunen bij verandering. Het is voor de persoon zelf, net als voor de sociale omgeving, inclusief de zorgverlener, belangrijk om te weten waarom iemand een gezondheidsprobleem heeft. Hoe is het zo gekomen? Waarom komt het terug? Waarom is het gedrag dat misschien aan het probleem gekoppeld is, zo moeilijk te veranderen? De antwoorden zijn niet altijd gemakkelijk: ‘Hm, ja… ik drink te veel… ik beweeg te weinig… ik mopper te vaak… ik werk te hard… Moeilijk om dat te veranderen, maar ongezond om zo door te gaan…’ Deze ‘ongemakkelijke kennis’ kan voor iemand een begin zijn om echt te veranderen.’’
Op zoek naar onderliggende behoeftes
‘’Bepaald gedrag, bijvoorbeeld rondom verslavingen als veel drinken, werken of Netflixen, is er vaak om pijn en ongemak te verdoven. Het helpt dan niet om iemand te vertellen dat hij niet goed bezig is. Dat weet de persoon vaak zelf al wel. Loslaten is juist niet mogelijk. Gedrag is het gevolg van emoties en emoties zijn het gevolg van onderliggende behoeftes. Wanneer die behoeftes, bijvoorbeeld aan veiligheid, nabijheid, erkenning of zingeving, niet worden gezien of bevredigd, is de kans groot dat ook het gedrag niet verandert. De ogenschijnlijk objectieve waarneming door een buitenstaander van een aandoening of van ongezond gedrag heeft meestal een diepere laag. Wanneer je die samen kunt blootleggen, wanneer je het verhaal daarachter kunt horen, zonder oordeel of verwijt, creëer je als zorgverlener een band met iemand. Op basis van het vertrouwen dat dan kan ontstaan, durven mensen kwetsbaar te zijn en kunnen ze moed vinden om met hun eigen knelpunten aan de slag te gaan.’’
Stress als oorzaak van veel ziektes
Het is de onderzoekster opgevallen dat mensen bij de vraag wat ze voor hun gezondheid en welzijn belangrijk vinden, veel sociale aspecten benoemen: plezier hebben met elkaar, leuke dingen doen en lekker in je vel zitten. ‘’Als die zaken niet in orde zijn, is stress dikwijls het gevolg. Vaak raakt die nieuwe stress aan pijn en verdriet die al lang geleden zijn ontstaan. Daardoor vormt zich een psychische belasting waarvan je niet goed loskomt. Lichamelijke functies hebben daar ook onder te lijden. Vanuit onderzoek wordt steeds meer duidelijk dat veel volksziektes als kanker, diabetes en auto-immuunziektes stress-gerelateerd zijn. Door iemands levensverhaal als uitgangspunt te nemen, kun je zijn gedrag begrijpen en van daaruit stimuleren tot een groeiproces dat tot verandering leidt. Alleen dan kan de knop om.’’
Wat heb je nodig?
‘’Een belangrijke vraag is: wat heb je nodig om je prettig te voelen? Daarom zijn de zes dimensies van Positieve Gezondheid zulke mooie aanknopingspunten voor een gesprek. Een gezond leven blijkt voor veel mensen een prettig leven te zijn. Zingeving is niet voor niets een van de aspecten van Positieve Gezondheid. Erbij horen, je geborgen en veilig voelen is voor mensen een grote, diep gevoelde behoefte. Dat is begrijpelijk, want de mens is een intens sociaal wezen. Vandaar dat sociale voorzieningen als dorpshuis, zwembad, school en bibliotheek, naast de zorgvoorzieningen, bijdragen aan iemands welzijn en dus op een heel mooie manier de gezondheid ondersteunen.’’
En dan kan de knop om!
Het onderzoek maakt duidelijk dat de Drentse, en Nederlandse, overheid een grote uitdaging heeft in het voorkomen van gezondheidsproblemen. ‘’Het helpt om te beginnen wanneer we als zorgprofessionals de tijd kunnen nemen om iemand echt in de ogen te kijken, te luisteren en interactie te krijgen. Vervolgens is het belangrijk dat ook zorgverleners en beleidsmakers leren omgaan met de ongemakkelijke kennis die ze dan krijgen. Misschien blijkt dat het wenselijk is om de aanpak en het taalgebruik in de spreekkamer te veranderen of om op een andere manier beleid te maken. Ook dat vergt moed en wanneer zo’n leer- en groeiproces goed verloopt, kan ook bij professionals de knop om.’’